Hội thảo kỷ niệm 300 năm Immanuel Kant và di sản thời đại Khai sáng

Tiếp nối thành công của hội thảo khoa học đầu tiên về Adam Smith - tượng đài về kinh tế học thời kỳ Khai sáng, chiều ngày 19/7/2024, Trường Đại học Văn Lang tổ chức hội thảo “Kỷ niệm 300 năm Immanuel Kant và Thời đại Khai sáng - Con người, ảnh hưởng và di sản” với sự tham gia của 134 giảng viên, chuyên gia từ các trường Đại học và 350 sinh viên, tạo nên một diễn đàn học thuật sôi nổi.

Thời đại Khai sáng, diễn ra ở Châu Âu cuối thế kỷ 17 - đầu thế kỷ 18, là một giai đoạn huy hoàng trong lịch sử văn minh nhân loại. Các nhà triết gia ánh sáng như Locke, Montesquieu, Voltaire, Rousseau, Diderot, Smith và Kant đã tạo ra sự chuyển biến căn bản về nhận thức thế giới, thách thức những tư tưởng cũ kỹ, đề cao lý tính, tự do và tiến bộ xã hội thông qua giáo dục, với những tư tưởng đặt nền móng cho sự phát triển của nhân loại cho đến ngày nay.

Năm 2024 đánh dấu một cột mốc ý nghĩa trong lịch sử triết học và văn hóa nhân loại, kỷ niệm 300 năm ngày sinh của Immanuel Kant, một trong những nhà tư tưởng vĩ đại nhất của Thời đại Khai sáng. Ông được xem là người mở đường cho trường phái triết học cổ điển Đức, tạo ra "bước ngoặt Copernic" trong triết học. Tư tưởng của Kant về phép biện chứng tiên nghiệm đã mở ra con đường mới cho quan niệm về tư duy và nhận thức, đặt nền tảng cho các hệ thống triết học sau này.

Triết gia Immanuel Kant, người tiên phong của triết học cổ điển Đức, đã tạo ra cuộc cách mạng Copernic trong triết học bằng cách phá vỡ những quan điểm siêu hình truyền thống, chấm dứt những tranh cãi dai dẳng trong lĩnh vực này. Với phép biện chứng tiên nghiệm và việc chỉ ra các nghịch lý của lý tính thuần túy, Kant mở ra một hướng đi mới cho quan niệm về tư duy và nhận thức, đặt nền móng cho các hệ thống triết học biện chứng sau này, từ Fichte, Schelling, Hegel cho đến Marx.

Cuộc cách mạng khoa học thế kỷ 17 đã thổi bùng lên niềm tin của các nhà Khai sáng rằng con người có thể khám phá mọi bí ẩn của thế giới, từ vũ trụ bao la đến các lĩnh vực cụ thể như khoa học, kinh tế và luật pháp. Khai sáng, thông qua việc thúc đẩy tìm tòi tri thức, đã giúp con người vượt qua những ảo tưởng, hướng đến chân lý và sự thật. Các nhà Khai sáng tin rằng hạnh phúc là điều có thể đạt được ngay trong cuộc sống hiện tại, chứ không phải là một lời hứa hẹn xa vời cho kiếp sau.

PGS. TS. Trần Thị Mỹ Diệu, Hiệu trưởng Trường Đại học Văn Lang, phát biểu khai mạc hội thảo: "Năm 2023, Trường Đại học Văn Lang đã tổ chức thành công hội thảo về Adam Smith, để lại nhiều dấu ấn tốt đẹp. Hội thảo Adam Smith đã tạo tiền đề cho buổi hội thảo hôm nay, nơi chúng ta cùng nhau bàn luận về những tư tưởng nền tảng, trường tồn của Kant. Dù những tư tưởng này không mới, nhưng nếu đào sâu suy ngẫm, chúng ta sẽ thấy câu chuyện về khai sáng, con người và di sản luôn mang ý nghĩa sâu sắc cho cá nhân và xã hội. Với tinh thần khai sáng, khoa học và nhân văn làm giá trị cốt lõi, Trường Đại học Văn Lang mong muốn trở thành cái nôi nuôi dưỡng và tiếp nhận những đóng góp quý báu từ các nhà nghiên cứu, diễn giả và quý thầy cô, nhằm tạo ra những thay đổi đột phá, đồng thời gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa, nhân văn."

Nhà nghiên cứu Tôn Thất Thông đã phác họa một bức tranh toàn cảnh về Thời đại Khai sáng trong lịch sử văn minh phương Tây, nhấn mạnh vai trò trung tâm của triết học trong thời kỳ này. Theo ông, triết học không chỉ là ngọn hải đăng soi đường cho lịch sử, hun đúc nên những nhân vật chủ chốt của các cuộc cách mạng, mà còn cung cấp nền tảng lý luận cho sự tự giải phóng của con người, phương pháp luận cho nghiên cứu khoa học. Hơn thế nữa, triết học Khai sáng đã sản sinh ra những con người có tư duy tiến bộ, đồng thời kiến tạo nên mô hình nhà nước hiện đại vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay.

“Chúng ta đang sống trong một thời đại chứng kiến nhiều cuộc cách mạng, từ trí tuệ nhân tạo đến cuộc cách mạng lượng tử lần thứ hai. Mục đích của những cuộc cách mạng này là cải thiện cuộc sống, nhưng đồng thời cũng có thể gây ra những biến động lớn về kinh tế và xã hội. Khi đọc Kant, tôi cảm giác như bước vào một căn phòng ngập tràn ánh sáng, nơi con người có thể khám phá ra nhiều điều vẫn còn giá trị ở thời hiện đại”, Giáo sư Nguyễn Minh Thọ chia sẻ.

TS. Nguyễn Xuân Xanh nhấn mạnh những thay đổi sâu sắc mà thời đại phê phán và khai sáng mang lại cho xã hội trên nhiều lĩnh vực, từ khoa học công nghệ, cải cách xã hội, chính trị đến giáo dục và nhận thức cộng đồng. Đặc biệt, triết học Immanuel Kant được xem là một đóng góp quan trọng trong việc giải thích sự hình thành nhận thức trong bộ não con người và đề xuất các nguyên tắc đạo đức phổ quát. Theo Kant, tri thức cần được xây dựng trên nền tảng lý tính chứ không chỉ dựa vào cảm nhận từ giác quan.

Thông qua tác phẩm "Lịch sử tự nhiên phổ quát và Lý thuyết về bầu trời" (1755), TS. Trương Trọng Hiếu đã cùng các nhà nghiên cứu tìm hiểu về mục đích luận về lịch sử trong triết học Kant. Trong tác phẩm này, Kant đã bàn về các vấn đề vũ trụ luận và triết học tự nhiên. Ông cũng giới thiệu khái niệm “καθολικός” (tính phổ quát) trong triết học Hy Lạp, suy tư về những khái niệm vượt lên trên lịch sử, về lý tính kiến tạo nên những khái niệm phi lịch sử nhưng lại mang tính lịch sử.

TS. Đỗ Kiên Trung đã nhìn lại những ảnh hưởng sâu sắc của kỷ nguyên ánh sáng trong bối cảnh lịch sử và văn hóa cụ thể, từ đó rút ra những bài học quý cho các vấn đề mà chúng ta đang phải đối mặt trong thế kỷ 21. Ông đặc biệt nhấn mạnh đến 17 mục tiêu phát triển bền vững (Sustainable Development Goals) của Liên Hợp Quốc hướng đến năm 2030, cho rằng để đạt được những mục tiêu này, chúng ta cần thiết phải xây dựng một nền tảng triết học vững chắc, một hệ thống phương pháp luận đóng vai trò nền tảng lý tính cho sự phát triển bền vững. Từ đó, ông trình bày một mô hình siêu hình học lý thuyết liên tự sự về tính bền vững, bao gồm ba chiều kích không gian, như một giải pháp tiếp cận toàn diện và sâu sắc cho vấn đề này.

Cuộc cách mạng Copernic, khởi xướng bởi Nicolaus Copernicus vào thế kỷ 16, đã thay thế mô hình địa tâm lỗi thời bằng mô hình nhật tâm, không chỉ làm thay đổi hoàn toàn ngành thiên văn học mà còn mở đường cho cuộc cách mạng khoa học thế kỷ 17, đồng thời khơi nguồn cảm hứng cho Thời đại Khai sáng. Phiên thảo luận thứ hai của hội thảo tập trung vào việc khám phá những hàm ý triết học sâu sắc từ di sản của Immanuel Kant và Cuộc cách mạng Copernic, đồng thời phân tích mối liên hệ giữa lý luận của Kant về năng lực nhận thức tư duy với quá trình phát triển giáo dục tại Việt Nam.

Hội thảo "Kỷ niệm 300 năm Immanuel Kant và Thời đại Khai sáng" đã kết thúc thành công tốt đẹp, thắp lên tinh thần khai sáng và tôn vinh những di sản trí tuệ của Kant cũng như các nhà Khai sáng khác. Thông qua hội thảo, chúng ta một lần nữa khẳng định giá trị trường tồn của lý tính, khoa học và nhân văn trong việc định hình và phát triển xã hội. Trường Đại học Văn Lang cam kết sẽ tiếp tục sứ mệnh lan tỏa tri thức và giá trị nhân văn, đóng góp tích cực vào sự phát triển của xã hội.

Tin: Trần Trúc
Hình: Thịnh Trần – Thanh Nhựt